Công nghệ lai giống cây rừng

Trong những thập niên trước đây, việc trồng rừng chủ yếu là nhằm mục
đích phủ xanh thì hiện nay trồng rừng sản xuất lại đòi hỏi phải có năng
suất cao. Vì thế công tác giống có vai trò hết sức quan trọng...

Không có giống được cải thiện và các biện pháp thâm canh thích đáng thì
không thể đưa năng suất rừng lên cao. Chính nhờ sử dụng giống lai có
năng suất cao và áp dụng các biện pháp thâm canh khác mà hiện nay diện
tích đất, đồi trọc ở nước ta đang ngày càng được thu hẹp. Năm 1997 độ
che phủ chung của rừng chỉ đạt 29% thì hết năm 2000 độ che phủ đã đạt
33,2%, có nơi như tỉnh Tuyên Quang đã đạt 51%.
Trong hoàn cảnh như vậy, giống Keo lai (giống lai tự nhiên giữa Keo tai
tượng và Keo lá tràm đã được đánh giá qua chọn lọc và khảo nghiệm) của
Trung tâm Nghiên cứu giống cây rừng ra đời là sự đáp ứng kịp thời mong
muốn của sản xuất lâm nghiệp.
Thực tế, sự ra đời của giống Keo lai là sự mở đầu cho một phong trào sử
dụng giống có năng suất cao và nhân giống sinh dưỡng trong lâm nghiệp ở
nước ta. Tuy được phát hiện muộn hơn các nước khác, song nhờ đi đúng
hướng nên có thể nói Việt Nam là nước đầu tiên đã đưa giống Keo lai có
năng suất cao và sử dụng trong sản xuất trên quy mô lớn, trên những
vùng sinh thái tốt, giống Keo lai của ta có thể đạt năng suất 30 - 40
m3/ha/năm, nơi đất xấu giống Keo lai vẫn có sinh trưởng gấp 1,5 - 3 lần
các giống bố mẹ.
Đất trồng rừng của Việt Nam là đất trống, đồi núi trọc, nên không thể
có năng suất rừng trồng cao như ở một số nước khác. Theo TS.Chris
Harwood, chuyên gia hàng đầu của CSIRO (Ôxtrâylia), đã đánh giá cao
việc gắn nghiên cứu khoa học với sản xuất của Trung tâm Nghiên cứu
giống cây rừng Việt Nam và nhấn mạnh "không có một chiến lược có cơ sở
khoa học và được thực hiện tốt thì cả dự án có thể mất đà và bị bỏ phí
vì sự phát tán của những kiểu gen cây lai thấp kém không mong muốn".
Cùng với việc khảo nghiệm giống ở các vùng sinh thái, các nhà khoa học
Việt Nam đã nghiên cứu tiềm năng bột giấy, tính chất cơ-lý gỗ, lượng
nốt sần ở rễ và khả năng cải tạo đất của Keo lai, cũng như các phương
pháp nhân giống sinh dưỡng bằng nuôi cấy mô phân sinh và giâm hom.
Ðược sự giúp đỡ của tổ chức CSIRO, các nhà khoa học Việt Nam đã sử dụng
phương pháp phân tử đánh dấu định vị một số gen làm cơ sở cho việc đăng
ký bản quyền tác giả. Ngoài ra, Trung tâm Nghiên cứu giống cây rừng đã
tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật nhân giống sinh dưỡng bằng giâm hom
và chuyển giao giống gốc cho nhiều đơn vị trong cả nước, cũng như
chuyển giao công nghệ nuôi cấy mô và giống gốc cho một số đơn vị khác.
Một số cơ sở nhân giống bằng nuôi cấy mô do Trung tâm chuyển giao như
Nông lâm trường thực nghiệm Quảng Ninh đã nhân giống Keo lai hằng năm
gần một triệu cây. Nhiều cơ sở khác cũng nhân giống bằng nuôi cấy mô
thành công cho Keo lai.
Cùng với sự phát triển của giống Keo lai là phong trào nhân giống hom
và nuôi cấy mô phân sinh đang phát triển rộng rãi ở các cơ sở nghiên
cứu và sản xuất lâm nghiệp trong cả nước.
Giống Keo lai không những được sử dụng trong nước mà còn được một số
nước khác quan tâm và xin trao đổi giống, trong đó Malaixia đã nhập để
trồng trên diện rộng, Công ty Trồng rừng nguyên liệu giấy Oiji 100% vốn
của Nhật Bản cũng đang dùng giống Keo lai làm cây trồng chính ở Bình
Ðịnh và Quảng Ngãi.
Gần đây Trung tâm Nghiên cứu giống cây rừng đã chọn thêm một số giống
Keo lai tự nhiên mới, cũng như đã tiến hành lai nhân tạo thành công và
đã tạo được hàng chục tổ hợp lai khác loài giữa Keo tai tượng và Keo lá
tràm, từ đó đã khảo nghiệm và chọn được một số cây tốt nhất làm cây đầu
dòng tiếp tục khảo nghiệm giống để phát triển vào sản xuất.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã coi Keo lai là một trong
những giống cây trồng chính của ngành lâm nghiệp. Theo Cục Phát triển
lâm nghiệp thì đến nay đã có 100.000 ha Keo lai được gây trồng trong cả
nước, riêng năm 2001 là 30.000 ha.
Các nhà khoa học cũng tiến hành nghiên cứu lai giống cho Bạch đàn và đã
tạo ra gần 100 tổ hợp lai khác loài cho ba loài Bạch đàn chính ở Việt
Nam là Bạch đàn urô, Bạch đàn liễu và Bạch đàn caman.
Qua khảo nghiệm, đã chọn lọc được 8 tổ hợp lai với 31 cây đầu dòng có
năng suất gấp 1,5 - 2 lần giống sản xuất tốt nhất, tương đương một số
giống tốt nhất được nhập từ Trung Quốc. Những giống này đã được Bộ Nông
nghiệp và Phát triển nông thôn công nhận để khảo nghiệm khu vực hóa ở
một số vùng sinh thái chính.