Cây xạ đen, nguồn dược liệu quý cần được bảo vệ và duy trì

Cây xạ đen, nguồn dược liệu quý cần được bảo vệ và duy trì

Xạ đen là một loại cây thuốc nam mọc tự nhiên trong các khu rừng của
nước ta. Không chỉ có tác dụng về mặt y học, cây xạ đen còn có giá trị
về mặt kinh tế, và đây cũng là cây trồng "xóa đói giảm nghèo" ở một số
huyện của tỉnh Hòa Bình. Tuy nhiên, loại cây quý này đang dần cạn kiệt
trước việc khai thác ồ ạt của người dân.

Cây xạ đen được phân bố nhiều ở các nước như: Trung Quốc, Việt Nam,
Myanmar, Thái-lan... Ở Trung Quốc, loại cây này thường mọc ở độ cao từ
1.000 - 1.500 m. Còn ở nước ta, xạ đen phân bố chủ yếu tại các tỉnh Hà
Nam, Quảng Ninh, Ninh Bình, Hòa Bình, Vườn quốc gia Cúc Phương, Vườn
quốc gia Ba Vì, Thừa Thiên - Huế, Gia Lai...

Một nguồn dược liệu quý

Xạ đen là loại cây dạng bụi leo, dễ trồng nên có thể trồng tận dụng đất
hai bên đường đi, bờ rào, bờ ao, bờ kênh... và đặc biệt rất thích hợp
trồng xen canh. Mô hình trồng xen xạ đen với những cây ăn quả hoặc lấy
gỗ vừa tạo môi trường sống thích hợp cho cây phát triển tốt, vừa làm
tăng giá trị thu hoạch cho vườn cây, trang trại.

Theo kết quả khảo sát ở một số vùng, vườn của tỉnh Hòa Bình đã trồng
xen lẫn các loại cây bản địa với xạ đen như: cây trầm Aquilaria, cây
sấu, cây trám trắng... Xạ đen không đòi hỏi tốn công sức chăm bón,
không yêu cầu kỹ thuật cao và nhiều diện tích đất. Việc trồng xen dưới
tán cây rừng và cây ăn quả sẽ làm tăng thêm giá trị thu trên một đơn vị
diện tích đất.

Theo đông y thì cây xạ đen có vị đắng chát, tính hàn, có tác dụng hữu
hiệu trong điều trị mụn nhọt, ung thũng, tiêu viêm, giải độc, giảm tiết
dịch trong xơ gan cổ chướng và đặc biệt trong chữa trị ung thư. Trong
tài liệu nghiên cứu mới nhất của Viện quân y 103 đã công nhận tác dụng
chữa trị bệnh của cây xạ đen là làm hạn chế sự phát triển của các khối
u trong cơ thể người bệnh.

Thị trường tiêu thụ sản phẩm từ cây thuốc nam xạ đen rất rộng lớn. Giá
bán các sản phẩm từ thân, cành cây xạ đen khô dao động trung bình từ
120.000-150.000 đồng/kg; còn các sản phẩm từ lá phơi khô dao động từ
150.000- 170.000 đồng/kg.

Để bảo vệ và phát triển nguồn cây xạ đen, trước hết cần có biện pháp
giảm sức chặt phá khai thác của người dân địa phương, sau là tiến hành
bảo tồn nguồn gen cây thuốc quý với sự tham gia của các tổ chức, các
nhà khoa học. Chi cục kiểm lâm tỉnh Hòa Bình đã có những chương trình
ươm tạo, bảo tồn, quy hoạch và phát triển loại cây này.

Hiện nay, ở một số địa phương của tỉnh Hòa Bình đang mở rộng phát triển
diện tích vườn trang trại trồng cây xạ đen. Phát triển mở rộng diện
tích trồng xạ đen không những nhằm đáp ứng nhu cầu của thị trường cung
cấp dược liệu quý mà còn giảm bớt nạn khai thác, chặt phá bừa bãi cây
xạ đen trong nhân dân các địa phương, bảo tồn phát huy được nguồn gen
cây thuốc nam quý.

Một số vùng như: Lạc Sơn, Lương Sơn đã triển khai nhân giống và quy
hoạch vùng trồng cây. Nhiều trang trại chuyên trồng xạ đen phục vụ nhu
cầu nguyên liệu cho y học đã hình thành ở quy mô vừa và nhỏ như: trang
trại của lương y Đinh Thị Phiển ở Lương Sơn với diện tích khoảng 5 ha,
trang trại của GS.TS Lê Thế Trung ở bãi Đá Chông, ông Đinh Văn Thảo
trồng dưới tán rừng...


Biến xạ đen thành hàng hóa giá trị

Theo ông Nguyễn Tâm Minh, Chi cục phát triển lâm nghiệp Hòa Bình, song
song với các hoạt động phát triển và bảo tồn cây dược liệu là những
chương trình, chiến lược, chính sách trong phát triển lâm nghiệp của
nước ta. Vấn đề bảo tồn và phát triển cây dược liệu nói chung và cây xạ
đen nói riêng trong những năm qua đã được quan tâm khuyến khích. Tác
dụng chữa trị bệnh của các loài cây dược liệu là các loại thuốc có
nguồn gốc từ thảo mộc đã được khẳng định mang lại giá trị lớn. Phát
triển làm giàu rừng kết hợp giữa việc tận dụng tiềm năng sẵn có của
rừng, nghiên cứu trồng thêm các loại dược liệu quý có giá trị bằng
phương thức canh tác nông lâm kết hợp. Hướng phát triển khai thác rừng
và các sản phẩm lâm nghiệp không những góp phần tăng thu sản phẩm mà
còn gia tăng thu nhập cho người dân và trách nhiệm của người dân với
rừng, với những loài cây con giá trị, bảo vệ cân bằng sinh thái.

Hiện nay, trong công tác nghiên cứu chế biến, đã có nhiều sản phẩm từ
xạ đen như: chè xạ đen, chè Bảo thọ xạ đen được sao vàng hạ thổ... Đã
có một số công trình nghiên cứu cấp bộ về cây xạ đen, công nhận tác
dụng chữa trị bệnh của xạ đen trong đó có chất tác dụng làm hạn chế sự
phát triển của khối u rõ ràng. Tuy nhiên, vấn đề quan trọng nhất là cần
có biện pháp chiết xuất hoạt tính để tạo ra viên thuốc nén trong chữa
trị bệnh.

Việc mở rộng và phát triển trồng cây xạ đen là không khó, ở vùng có
rừng là cây có thể sinh trưởng phát triển tốt. Mặt khác, đây được coi
là cây trồng xóa đói ở một số vùng dân tộc. Người Mường và nhiều dân
tộc khác vẫn vào rừng nhổ cây xạ đen bán. Trước mắt, điều này đã giải
quyết phần nào những khó khăn trong cuộc sống của người dân. Tuy nhiên,
đây không phải là một biện pháp lâu dài. Để phát triển lâu dài và mang
lại giá trị kinh tế cao từ xạ đen thì cần có những biện pháp quy hoạch
nhân rộng trong những rừng trồng, bảo vệ và khai thác hợp lý.

Theo ông Minh, để tạo động lực phát triển mở rộng hơn nữa cây xạ đen,
tạo thị trường chế biến tiêu thụ, trước hết cần coi xạ đen là một mặt
hàng giá trị. Bên cạnh đó cần có những nghiên cứu về kỹ thuật nhân
giống, trồng chăm sóc, các giải pháp lâm sinh học để phát triển cây xạ
đen. Ngành y dược cũng cần có những nghiên cứu sâu về hoạt tính chữa
bệnh của loại cây này để chế xuất ra thuốc chuyên chữa trị các bệnh nan
y.